“თბილისელი”“მაჭანკალი”

საოცრად პრაგმატული კაცი გახლდათ უფროსი ლუკას კრანახი. ზემო ფრანკონიაში, ხელმოკლე მხატვრის ოჯახში დაბადებულმა ბიჭმა, ჯერ იყო და, ძალიან ჭკვიანურად აირჩია მფარველი – საქსონიის კურფიურსტი ფრიდრიხ ბრძენი; აზნაურის წოდების მიღების შემდეგ კი ჯერ სამხატვრო სახელოსნოს ჩაუდგა სათავეში, მერე წიგნებით ვაჭრობას მიჰყო ხელი, ჰოდა, გახდა კიდეც ვიტენბერგის ყველაზე მდიდარი ბიურგერი; ეგ კიდევ არაფერი – ბურგომისტრადაც აირჩიეს რამდენჯერმე.

ამ პროზაულ საქმიანობაში ჩაფლული კრანახი რელიგიური ამბებისთვისაც იცლიდა – რეფორმაციის თავგამოდებული მომხრე და მარტინ ლუთერის მეგობარი გახლდათ, მის პორტრეტებსაც ხშირად წერდა და გერმანულად მისივე თარგმნილი ბიბლიის გამოცემაც ითავა თავის დროზე.

შესაძლოა, ასეთმა დატვირთულმა ცხოვრებამ ოდნავ გაანელა მასში შემოქმედებითი აღმაფრენა – კრიტიკოსები საყვედურობენ, თავისი პერსონაჟების სულიერ სამყაროში შეღწევაზე დიდად არ იჭყლეტდა ტვინსო; იქნებ ასეც იყოს და კრანახი არ არის ის ფერმწერი, მსოფლიო ხელოვნებისთვის აუნაზღაურებელი დანაკლისი რომ იქნებოდა, მაგრამ დღეს მაინც ვაპირებ, მის ერთ ნახატზე გიამბოთ, საქართველოში რომ ინახება და “მაჭანკალი“ ჰქვია.

სამი დაფისგან შეკრულ ტილოზე რენესანსისათვის დამახასიათებელი მსუყე, დამჯდარი ფერების კორიანტელია; წინა პლანზე გამოსახული მაჭანკლის სახე ცბიერებითა და სიხარბითაა აღსავსე, შეუძლებელია, მის დანახვაზე შვიდივე სასიკვდილო ცოდვა ერთად არ გაგახსენდეთ. ახალგაზრდა დიდგვაროვანი, რომელიც ფულით სავსე ქისას აწვდის, მის ფონზე ფრიად ბრიყვულად და მიამიტურად გამოიყურება; ერთადერთი, რასაც მის სახეზე ამოვიკითხავთ, მოუთმენლობაა. ნორჩი გოგონა კომპოზიციის ქვედა ნაწილში – ამ ორის ბინძური გარიგების მომავალი მსხვერპლია, სწორედ ისეთი უმანკო გამომეტყველებით, როგორც სასაკლაოზე მიმავალ კრავს ექნებოდა.

კრანახის შემოქმედებაზე საუბრისას, ალბათ, უფრო ცნობილი ტილოს შერჩევაც შეიძლებოდა, მაგრამ “მაჭანკალი“ იმითაც არის საინტერესო, რომ ორმოც მილიონად შეფასებული ორიგინალი დღეს თბილისში, ხელოვნების მუზეუმში ინახება. როგორც ამბობენ, დიდ მთავარს, გიორგი რომანოვს ჩამოუტანია საქართველოში, მერე კერძო კოლექციონერის – ვინმე ყორღანოვის ხელში მოხვედრილა, აქედან დიმიტრი შევარდნაძის ცისფერ გალერეაში დაუდია ბინა, ხოლო 1921 წელს მენშევიკებს გაუტანიათ ქვეყნიდან; საქართველოში სურათი 1946 წელს დაბრუნებულა, ექვთიმე თაყაიშვილის მიერ ნაფერებ და ნალოლიავებ ეროვნულ საგანძურთან ერთად. იმასაც კი ამბობენ, მეორე მსოფლიო ომის დროს ნაცისტები გაფაციცებულნი დაეძებდნენ “მაჭანკალს“ ჰიტლერის დავალებით, რომელსაც თურმე ლუკას კრანახი ჭეშმარიტ არიელად და გერმანული სულის მხატვრად მიაჩნდა (ისტორია არაფერს ამბობს იმაზე, რა აზრის ბრძანდებოდა ფიურერი ფერმწერის არაარიულ გარეგნობაზე).

„მაჭანკლის“ თავგასავლები ამით არ დასრულებულა – 1994 წელს ხელოვნების მუზეუმს ყაჩაღები დაესხნენ თავს და იაკობ ვან რეისდალის და ჟან შარდენის ტილოებთან ერთად, კრანახის სურათიც გაიტაცეს. მისი უკან დაბრუნება მხოლოდ ათი წლის შემდეგ მოხერხდა და როგორც ამბობენ, ცნობილი კრიმინალური ავტორიტეტის გარეშე ამ ამბავს არ ჩაუვლია.

შარლ ბოდლერი „მაჭანკალს“ უბედურების მომტან ნახატს უწოდებდა; უბედურების რა მოგახსენოთ, მაგრამ ფათერაკებით აღსავსე გზა რომ განვლო, ფაქტია; ავტორის – ლუკას კრანახისაგან განსხვავებით, რომელიც უზრუნველ ბიურგერულ ცხოვრებას ეწეოდა და 81 წლის ასაკში მშვიდად გარდაიცვალა ვეიმარში.